نقد ادبی چیست؟ تعریف نقد ادبی در نزد قدما با آن چه امروزه از آن استنباط می شود متفاوت است. در نزد قدما مراد از نقد معمولاً این بوده است که معایب اثری را بیان کنند و مثلاً در این که الفاظ آن چه وضعی دارد یا معنی آن برگرفته از اثر دیگری است و به طور کلی از فراز و فرود لفظ و معنی سخن گویند. اما در دوران جدید مراد از نقد ادبی نشان دادن معایب اثر نیست (هر چند ممکن است به این امر هم اشاراتی داشته باشد) زیرا نقد ادبی به بررسی آثار درجه یک و مهم ادبی می پردازد و در این گونه آثار بیش از این که نقاط ضعف مهم باشد نقاط قوت مطرح است. لذا منتقد ادبی می کوشد با تجزیه و تحلیل آن اثر ادبی اولاً ساختار و معنی آن را برای خوانندگان روشن کند و ثانیاً قوانینی را که باعث اعتلای آن اثر ادبی شده است توضیح دهد. لذا نقد ادبی از یک سو به کار گرفتن قوانین ادبی در توضیح اثر ادبی است و از سوی دیگر کشف آیین های تازه ممتازی است که در آن اثر مستتر است.
نقد ادبی کاری خلاق است و گاه منتقد ادبی به اندازه صاحب اثر باید دارای ذوق و خلاقیت باشد، با این فرق که نویسنده و شاعر ضرورتاً اهل فضل و به صورت خودآگاه آشنا به همه فوت و فن های علوم ادبی نیست، حال آن که منتقد ادبی باید دقیقاً به علوم ادبی آشنا باشد تا از آن ها به عنوان ابزاری در تجزیه و تحلیل عوامل علو آن اثر ادبی بهره گیرد.
انواع نقد
نقد ادبی شاخه یی از مطالعات ادبی (علوم ادبی) است که با تعریف اصطلاحات ادبی و طبقه بندی و توضیح و تفسیر و ارزشگذاری آثار ادبی سروکار دارد و کلاً بر دو نوع است:
۱- نقد نظری ( theoretical criticism) که مجموعه منسجمی از اصطلاحات و تعاریف و مقولات و طبقه بندی هایی است که می توان آن ها را در ملاحظات و مطالعات و تفاسیر مربوط به آثار ادبی به کار برد. همین طور محک ها (criteria) و قواعدی را مطرح می کند که با استعانت از آن ها می توان آثار ادبی و نویسندگان آن ها را مورد قضاوت و ارزیابی قرار داد و به اصطلاح ارزشگذاری کرد.
نقد نظری در حقیقت فقط بیان قواعد و فنون ادبی و نقد ادبی است اما ممکن است آن را در اثری پیاده نکنیم. مثلاً می گوییم در نقد باید توجه داشت که متن تحت الشعاع زندگی و آرای نویسنده قرار نگیرد، اما از این دیدگاه خاص به بررسی اثری نمی پردازیم و فقط بیان نظریه کرده ایم. قدیمی ترین اثر معتبر در نقد نظری کتاب بوطیقای ارسطو است.
۲- نقد عملی یا تجربی (practical criticism) نقد عملی بررسی تقریباً تفصیلی اثر خاصی است، یعنی استفاده عملی از قواعد وفنون ادبی برای شرح و توضیح و قضاوت اثری. در نقد عملی باید از اصول نظری نقد – که طبیعتاً بر تجزیه و تحلیل ها و ارزشگذاری منتقد نظارت و حاکمیت دارند – به طور ضمنی و غیر صریح استفاده کرد. به زبان ساده در عمل از مفاد آن ها استفاده شود نه این که به صورت نقل قول، نقد را تحت الشعاع قرار دهند. به عبارت دیگر باید به صورت توصیه هایی، گاه به گاه و مناسب مقام مورد رجوع و استفاده قرار گیرند.
